De nationale vanzelfsprekendheden voorbij
Sinds een aantal jaren werk ik samen met internationale partners aan het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Door mijn werk spreek ik veel mensen die direct of indirect betrokken zijn geweest bij deze geschiedenis. Het blijft me fascineren hoe verschillend de perspectieven, ervaringen en gevolgen voor mensen zijn geweest, afhankelijk van hun religie, hun nationaliteit of in welk land en onder welke omstandigheden ze leefden gedurende de oorlog.
Voor een passend voorbeeld hoef ik niet ver te zoeken. De verhalen over de Tweede Wereldoorlog van mijn Nederlandse familie van vaderskant en mijn Poolse familie van moederskant liggen mijlenver uit elkaar. Niet alleen de oorlog zelf speelt in Polen vandaag de dag nog steeds een grote rol, maar vooral de nasleep ervan. Neem de commotie rond het vorig jaar geopende WOII-museum in Gdańsk, of de recent aangenomen omstreden Holocaust-wet.
Grijze en ambigue herinneringen
Over deze nasleep met al zijn aspecten gaat het nieuwste boek van de Britse historicus Keith Lowe: Angst en Vrijheid – Hoe de Tweede Wereldoorlog ons voorgoed veranderde. Het heeft Lowe vijf jaar gekost om een samenhangend verhaal te schrijven over de wereldwijde gevolgen en mythes van de Tweede Wereldoorlog. Hij benadrukt vooral de grijze, ambigue kanten van de herinnering aan deze oorlog. Dit doet hij aan de hand van diverse persoonlijke verhalen, waarin het met name de tegenstrijdigheden en interne conflicten van mensen zijn die mij aan het denken zetten.
Neem bijvoorbeeld de Amerikaanse veteraan Leonard Creo die geëerd wordt als held, maar zelf totaal niet vindt en voelt dat hij heldendaden heeft verricht en zich daar zelfs ongemakkelijk bij voelt. Of de Japanse dokter Yuasa Ken, die pas na jaren tot het inzicht kwam dat hij in China zware oorlogsmisdaden had begaan. Tot zijn verbazing ontdekte hij dat geen van zijn medeplichtigen dezelfde weg als hij had afgelegd en erkenden dat ze iets verkeerds hadden gedaan.
Moeite doen
Wat ik in mijn werk waarneem, is een groeiende interesse om meer van dit soort verhalen te vertellen. Verhalen die verder gaan dan heldenverering en de eigen nationale vanzelfsprekendheden. Door mijn ervaringen ben ik van mening dat het delen van dergelijke verhalen, hoe complex en gevoelig ook, een hele sterke basis vormt voor internationale samenwerking.
Veel nationale en internationale organisaties werken al aan deze zogenaamde ‘multi perspective approach’ rond het thema van de Tweede Wereldoorlog. Ik heb zelf ervaren dat deze werkwijze in de praktijk niet altijd de makkelijkste weg is. Het levert soms moeizame gesprekken op, omdat de geschiedenis van de oorlog vandaag de dag nog steeds politieke gevoeligheden kent en de verschillende perspectieven flink kunnen botsen. Maar hoe uitdagend ook, de nieuwe inzichten en waardevolle persoonlijke contacten alleen al maken het de moeite waard om in die richting te blijven werken.
Ik ben benieuwd hoe de internationale samenwerking zich de komende jaren verder zal ontwikkelen en hoe deze onze kennis over de Tweede Wereldoorlog verder zal verrijken. Historici als Keith Lowe dragen er in elk geval positief aan bij.
Over de auteur
Victoria van Krieken
Victoria van Krieken is voorzitter van Liberation Route Europe, een internationale herdenkingsroute en netwerkorganisatie. Voor meer informatie zie hier.
Verder lezen
Keith Lowe, Angst en Vrijheid: Hoe de Tweede Wereldoorlog ons voorgoed veranderde, Uitgeverij Balans, 2018
Verder kijken
Keith Lowe: Why are we so obsessed with World War II