“The enemy is someone you can eat”, zo zei dr. J.H.B. den Ouden in 1981 tijdens een college Culturele Antropologie voor Wageningse sociologiestudenten. Het onderwerp van het college was stammenstrijd binnen een tribale samenleving. In sommige van deze samenlevingen werd de vijand niet gezien als medemens, maar als een dier. Je kon er mee doen wat je wilde, zoals… opeten. Wat duidelijk was: voor de vijand golden andere regels dan voor stamleden. Dit extreme voorbeeld, dat werd gebruikt om de studenten bewust te maken van het feit dat het beeld van medemensen afhangt van de maatschappelijke context waarin we verkeren, kwam bij ons op bij deze uitgave van WO2 Onderzoek uitgelicht met als thema ‘Omgaan met zwarte bladzijden’.
Gekleurd perspectief
In de artikelen van Sadiah Boonstra en Tom Menger wordt besproken hoe binnen een koloniale context volkerenmoord en roof plaatsvonden. Boonstra gaat in haar artikel in op de zwarte pagina’s van het Nederlands koloniaal verleden. Dit doet zij aan de hand van het boek Roofstaat van Ewald Vanvugt en de buitgemaakte, culturele objecten die nog altijd in collecties van Nederlandse musea aanwezig zijn. Bij de presentatie van deze objecten wordt het verhaal doorgaans verteld vanuit het perspectief van de overheerser, het ‘witte’ perspectief. Boonstra pleit voor het herschrijven van deze verhalen door ook personen afkomstig uit de overheerste bevolkingsgroepen, van wie de objecten afkomstig zijn, aan het woord te laten. Er ontstaat dan een gekleurd perspectief. De tentoonstelling in Berlijn uit 2016 over het Duitse koloniale verleden, waar een inclusief verhaal werd gepresenteerd, is voor haar een lichtend voorbeeld. Menger richt zich op een actueel debat dat ook gerelateerd is aan het Duitse koloniale verleden. Hij gaat in op de vermeende relatie tussen de volkerenmoord die begin twintigste eeuw in Namibië heeft plaatsgevonden en de Holocaust. Menger ziet echter meer een verband met soortgelijke misdaden in andere koloniale oorlogen dan met de Holocaust en schrijft: ”De meeste critici wijzen juist het specifiek Duitse van deze koloniale oorlog van de hand. Zij menen dat de gelijkenissen met de koloniale oorlogen van andere Westerse landen groter waren dan de verschillen.” Dat verband zien wij ook.
In 1939 werden uit voorzorg vele kunstwerken van onschatbare waarde, waaronder de Lombokschat, uit het Rijksmuseum gehaald en opgeslagen op verschillende plaatsen in het land (vergelijk de lege vitrine op deze foto met de foto van de vitrine bovenaan het artikel). Bron: Rijksmuseum
‘Oorlogsbron uitgelicht’ behandelt de minder bekende gebeurtenissen op de Nederlandse Antillen en in Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog, waar Amerikaanse militairen werden ingezet om de cruciale industrieën te bewaken. De column is dit keer geschreven door Martine Gosselink, hoofd van de afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum. Zij staat stil bij het kabinet over de Tweede Wereldoorlog in het Rijksmuseum dat uit slechts twee voorwerpen bestaat. Met enkel deze twee voorwerpen wil het Rijksmuseum twee belangrijke Europese aspecten van de Tweede Wereldoorlog belichten. Dit leidt sinds de heropening van het museum in 2013 tot uiteenlopende reacties bij de bezoekers en roept de vraag op wanneer een opstelling daadwerkelijk recht doet aan de geschiedenis. Wij doen graag mee aan deze discussie en stellen de vraag waarom de Tweede Wereldoorlog hier alleen vanuit Europees perspectief wordt verteld?
‘Het verhaal’
Ook binnen het Indisch Herinneringscentrum wordt nagedacht over hoe we ‘het verhaal’ willen presenteren. Wat is het gangbare verhaal? Hoe kunnen we de geschiedenis genuanceerder overbrengen? Door meer stemmen aan bod te laten komen? Door altijd de internationale context te belichten? Zo werken we op dit moment samen met het Moluks Historisch Museum aan de tentoonstelling Vechten voor vrijheid. De vele gezichten van het verzet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in Nederlands-Indië én in Nederland verzet gepleegd door mensen die hun achtergrond in Indië/Indonesië hadden. In deze tentoonstelling vertellen we verhalen van deze verzetsstrijders en van de gewone man of vrouw die grote of kleine daden van verzet pleegde. De tentoonstelling belicht de periode 1940 tot en met 1949 met een nabeschouwing over de periode tot 1962 (RMS, Nieuw Guinea).
Het is een uitdagende opdracht. Deze editie van WO2 Onderzoek uitgelicht biedt ons in ieder geval voldoende inspiratie om mee verder te gaan.
Over de auteurs
Yvonne van Genugten
Margaret Leidelmeijer
– Yvonne van Genugten is directeur van het Indisch Herinneringscentrum in Den Haag. Zij studeerde Indonesische talen en culturen in combinatie met bedrijfskunde aan de Universiteit Leiden.
– Margaret Leidelmeijer is werkzaam als zelfstandig onderzoeker en adviseur en is gespecialiseerd in het Indisch koloniaal en postkoloniaal erfgoed
Foto bovenaan artikel: De Lombokschat in het Rijksmuseum bestaat uit sierraden, edelstenen, munten en serviesgoed die tijdens de Lombokexpeditie in 1894 werden buitgemaakt. Deze foto is gemaakt tussen 1900 en 1930. Bron: Rijksmuseum